Ćwiczenia bierne (dział kinezyterapii), jak nazwa wskazuje, odbywają się przy biernym udziale pacjenta, w którym ruchy w stawach wykonuje terapeuta lub urządzenie. Oznacza to, że rola pacjenta polega na rozluźnieniu mięśni i oddaniu się w ręce specjalisty. Celem wykonywania ćwiczeń biernych jest zachowanie w stawach zakresu ruchu, który już istnieje, ale nie tylko. Dzięki tym ćwiczeniom można zapobiec tworzeniu się zrostów czy pojawianiu się przykurczów mięśni. Ten rodzaj ćwiczeń pobudza też krążenie krwi i limfy w organizmie. Ćwiczenia bierne są konieczne w przypadku osób, u których siła mięśni nie pozwala na samodzielne wykonanie ruchu w stawie oraz przy częściowym lub całkowitym odnerwieniu mięśni. Dlatego korzystają z nich pacjenci po urazach rdzenia kręgowego, z porażeniem lub niedowładem mięśni, a także osoby po długotrwałym unieruchomieniu stawu lub długotrwałym pozostawaniu w pozycji leżącej.
Ćwiczenia bierne są stosowane w terapii bólu, zapobiegają degeneracji mięśni wynikającej z braku ruchu, pomagają utrzymać pamięć ruchową i tzw. czucie głębokie. Czucie głębokie powraca na skutek docisku na powierzchnie stawowe w trakcie wykonywania ćwiczeń bądź pełnego rozciągnięcia mięśni stawowych. Ćwiczenia bierne są pierwszym etapem do odzyskania sprawności przez pacjenta, drugim są ćwiczenia czynne, jeśli jest to możliwe. Do terapii z wykorzystaniem ćwiczeń biernych kwalifikują się osoby, u których nie występuje skurcz lub występuje ślad skurczu mięśnia.
Ćwiczenia bierne można podzielić m.in. na:
Wykonuje się je w celu utrzymania pełnego zakresu ruchu w stawach oraz by nie dopuścić do deformacji. Są polecane osobom z porażeniem lub niedowładem, a oprócz zachowania pamięci mięśniowej i czucia głębokiego redukują zastój żylny.
To w zasadzie ćwiczenia bierne właściwe, w których stosuje się większą siłę, aby przezwyciężyć tzw. opór tkankowy. Celem tych ćwiczeń jest przywrócenie pacjentowi pełnego zakresu ruchomości i zniwelowanie ograniczeń w ruchu stawowym. W przypadku ćwiczeń redresyjnych stabilizuje się bliższy odcinek i chwyt dalszego w jak najbliższej odległości od stawu. Ma to zapobiec złamaniu, podczas wykonywania ruchu w określonym stawie. Tuż przed przystąpieniem do ćwiczeń wskazane jest rozluźnienie tkanek i zmniejszenie bólu, jeśli pacjent go odczuwa.
Każdy rodzaj ćwiczeń biernych wykonuje się od 20 do 30 minut raz lub dwa razy w ciągu dnia.
Przed przystąpieniem do ćwiczeń biernych konieczne jest przeprowadzenie wywiadu z pacjentem, aby wykluczyć ewentualne przeciwwskazania do terapii i określić stan chorego. Pacjent powinien mieć na sobie wygodne ubranie, które uniemożliwi krępowanie ruchów. Ćwiczenia bierne mogą być wykonywane zarówno przez rehabilitanta czy pielęgniarkę, jak też przez członków rodziny – bez współudziału pacjenta. Przed przystąpieniem do ćwiczeń rehabilitant informuje chorego, jakie ruchu będzie wykonywać i jaki będzie przebieg ćwiczeń.
Wykonywanie ćwiczeń biernych rozpoczyna się od pozycji wyjściowej pacjenta. Są to tzw. pozycje izolowane, które uniemożliwiają wykonanie innych ruchów tj. pozycja siedząca, półsiedząca lub leżąca. W przypadku tej ostatniej pozycji, pacjent leży płasko na plecach. Terapeuta powinien zastosować delikatny, ale pewny chwyt oraz wykonywać ćwiczenia z wyczuciem i we właściwym tempie. W przypadku ćwiczenia kończyn dolnych i górnych wykonuje się m.in. zginanie grzbietowe i podeszwowe stopy, krążenia stopą, zginanie nogi w kolanie i unoszenie nogi w górę, odwodzenie do boku, krążenia w stawie biodrowym czy ruchy rotujące nogi do wewnątrz i na zewnątrz ciała. Podobnie z kończyną górną: zginanie i prostowanie palców dłoni, łokcia i w stawie barkowym, krążenia nadgarstka, odwodzenie ręki w bok i obwodzenie czyli krążenie w stawie barkowym. Te same czynności są powtarzane z drugą ręką i nogą. Liczba powtórzeń w jednej płaszczyźnie wynosi od 20 do 50, przy czym ruchy wykonywane przez fizjoterapeutę powinny być płynne, bezbolesne, a odciążenie i chwyt bezpieczne. Bardzo ważne jest umiejętne stabilizowanie odcinka w pobliżu części ciała, którą się usprawnia. Jeśli takie ćwiczenia prowadziłaby osoba bez odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, przy nieumiejętnej stabilizacji mogłoby dojść do deformacji lub pęknięcia kości. Oznacza to, że jeśli ćwiczenia bierne są wykonywane w stawie biodrowym, to druga ręka osoby wykonującej zabieg powinna stabilizować udo pacjenta – przytrzymywać je ręką. Ćwiczenia bierne kończyn dolnych wymaga pozycji siedzącej pacjenta, podobnie jak usprawnianie stawów kończyn górnych. W przypadku ćwiczeń kończyn dolnych pozycję leżącą przyjmuje pacjent, który nie jest w stanie siedzieć lub nie jest to dla niego wskazane. Ćwiczenia bierne są wykonywane w pozycji leżącej w przypadku tułowia, głowy i szyi.
Na czy polegają poszczególne zabiegi w sanatoriach i uzdrowiskach? Jak przygotować się do każdego zabiegu? Jakie są wskazania i przeciwskazania? To warto wiedzieć przed wyjazdem na turnus rehabilitacyjny!
